Vraag van Dhr. A. P. M. Sleutjes

Ons woonhuis uit 1882 is een rijksmonument. Daar willen wij graag dakramen op plaatsen omdat we de bovenverdieping inrichten met slaapkamers. Waar moet ik op letten?
Als u een bouwplan indient bij de gemeente, dan toetst de monumentencommissie dit bouwplan en kijkt naar de mate van aantasting van de monumentale waarden. Het toepassen, positioneren en de grootte van dakramen is daarbij een veel besproken onderwerp.

Als u een bouwplan indient bij de gemeente, dan toetst de monumentencommissie dit bouwplan en kijkt naar de mate van aantasting van de monumentale waarden. Het toepassen, positioneren en de grootte van dakramen is daarbij een veel besproken onderwerp.

Vaak komt de behoefte om een dakraam te plaatsen van binnenuit. De zolderkamer gaat van opslag naar een woon/gebruiksfunctie en daarvoor is daglicht en of ventilatie nodig. De behoefte om een dakraam te plaatsen wordt bijna nooit van buitenaf gecreëerd. Men loopt meestal niet de voordeur uit en bedenkt dan dat een dakraam het gevelbeeld fraaier maakt.

En daar ligt nu ook het spanningsveld van de commissie. Nieuwe gebruiksfuncties en doorontwikkelingen kunnen niet tegengehouden worden. Maar als deze geheel vrij spel krijgen dan is dat ook niet wenselijk. Omdat het direct van invloed kan zijn op de beleving van een pand aan de buitenzijde. Of de beleving van een pand in een historisch centrum. Vaak komt men tot een compromis waarbij de nieuwe functie ingevuld kan worden en dat de dakramen, hetzij reversibel in het dakvlak zorgvuldig geplaatst mogen worden.

Dakramen in de Hollandse Bouwtraditie

De behoefte om daklicht op zolders en vlieringen te krijgen is van alle tijden. In de Hollandse Bouwtraditie paste men gietijzeren ramen toe, die voorzien waren van een uitzetijzer zodat men de zolder ook kon ventileren. Of dit nu echt nodig was valt te betwijfelen met een dakconstructie zonder dakbeschot, maar dit terzijde.  Deze gietijzeren ramen waren zeer zorgvuldig vormgegeven. Vaak een staand model qua verhouding en als het raam groter werd dan nam dezelfde verhouding toe. De gulden sneden vinden we vaker terug bij historische panden dan we in eerste instantie denken.

Het gietijzeren raam is langzamerhand uit de gratie geraakt doordat gebouwen geïsoleerd werden met dakbeschot en later isolatie. Het gietijzeren raam was dan het zwakke onderdeel van de constructie doordat condensatie snel optrad. Deze ramen werden vanaf eind jaren ’70 in een rap tempo vervangen door moderne (tuimel) dakramen, voorzien dubbelglas.  Als we kijken naar de maatverhoudingen van een modern dakraam dan strookt deze niet met de maatverhoudingen van de dakramen uit de Hollandse Bouwtraditie. De maatverhouding van moderne dakramen is uniform en gericht op alle landen binnen Europa.

Dat vormt visueel meteen een eerste onbewuste obstakel, bij het beoordelen van dakramen bij een bouwplan. Sommige fabrikanten voeren nu een monumentendakraam. Dit is dan een bestaand raam uit het programma voorzien van een midden spijl. Dit verzacht de pijn voor de monumentencommissie enigszins.

Groter of zorgvuldiger?

Daarnaast denkt men vaak grotere ramen nodig te hebben omdat er dan van binnenuit zoveel mogelijk naar buiten gekeken kan worden. Het dakraam levert zo naast daglicht en ventilatie ook uitzicht. Groter is qua beleving regelmatig niet beter, omdat dit het beeld verstoord en de monumentale waarden extra aantast.

Zorgvuldiger kan ook, door dakramen onder hiërarchie in een dakvlak in te passen. En door ze zorgvuldig te selecteren op maat. Of door gebruik te maken van lichtkokers. Want een klein raam gecombineerd met een wit geschilderd lichtkoker geeft ook veel daglicht binnen.

Een lichtkoker is een daarmee een vernuftige oplossing die ontwikkeld is in de tijd van het Hollands Bouwen.  Fabrikanten proberen steeds meer rekening te houden met de Hollandse Bouwtraditie en komen met dakramen die geen condensatieproblemen hebben maar wel de uitstraling hebben van een oud gietijzeren dakraam. Ook in het buitenland, bijvoorbeeld Engeland, zijn fraaie ranke ramen te verkrijgen voor monumentale panden. Voor kosten hoeft men het niet te laten, want deze ramen zijn qua kostprijs vergelijkbaar met de modernere varianten. Eigenlijk het beste van beide werelden. Wie wil dat nou niet!

Waar moet u op letten?

U kunt de toetsing van uw bouwplannen versoepelen door bij het opstellen al rekening te houden met de monumentale waarden. Hebt u voor de slaapkamers vooral daglicht en ventilatie nodig? Let dan op de grootte van de dakramen. Denk bij voorbaat daarom al na over bijvoorbeeld de toepassing, positionering, materialen en impact op het (historische) gevelbeeld.