Wat is de beste aanpak, waar moet ik op letten?
In de praktijk blijkt dat elke situatie om een eigen benadering en dito oplossingen vraagt. Maatwerk is bij monumenten niet uit te sluiten omdat je na deze ingrepen nog over een monument dient te beschikken. In de publiciteit richten campagnes over het verduurzamen en energiebesparing zich voornamelijk op de reductie van co2 uitstoot en de standaard oplossingen, terwijl het behoud van het monumentale karakter, een gezond binnenmilieu en een prettig leefklimaat net zo belangrijk is. Er komt nogal wat bij kijken!
Natuurlijk evenwicht, dampopen.
Historische gebouwen, of het nu monumenten betreffen of een jaren dertig woning. De bouwmethode van deze bouwwerken verdragen doorgaans de moderne materialen niet. Het bouwsysteem van destijds was dampopen. Temperatuur, ventilatie en infiltratie reguleerde de evenwicht –vochttransporten in constructies. Alles kwam na verloop van tijd weer in haar natuurlijk evenwicht. Dit natuurlijk evenwicht heeft er aan bijgedragen dat historische gebouwen de tand des tijd ruimschoots hebben doorstaan en blijven staan. Met verduurzamen wordt dit natuurlijk evenwicht altijd verstoord omdat de benadering van verduurzamen doorgaans dampdicht is.
Doos in doos gedachte.
Om beide werelden bij verduurzaming te verenigingen, het monument en de moderne isolatietechnieken, is het belangrijk om deze werelden fysiek strikt van elkaar te scheiden. Of te wel de doos-in doos gedachte. In deze gedachte kan de buitenste doos dampopen blijven en de binnenste doos beheerst dan het dampdichte ‘eigen’ binnenklimaat. Vooral bij de kritische overgangen, zoals funderingen, balklagen, kozijnen, vensterbanken, kapconstructies is het oppassen geblazen. Inwendige condensatie of aantasting van deze vaak bouwkundige en dragende onderdelen ligt op de loer.
De gevolgschade bij deze dampopen en dampdichte overgangen kan zo groot zijn dat de herstelkosten, de duurzame besparing op de lange termijn volledig teniet doet. De immateriële schade door verlies van monumentale kwaliteit wordt dan even buiten beschouwing gelaten.
Van het verleden kunnen we leren.
In begin jaren 80 werden monumenten ook ‘duurzaam’ geïsoleerd met spuitbare PUR isolatie. Volledige kapconstructies, muurplaten en vloeren zijn op deze wijze verduurzaamd. Enkele jaren na deze ingreep moesten al deze dragende bouwkundige onderdelen vervangen worden, met alle kosten van dien, en het verlies van monumentale kwaliteit. Deze duurzaamheidshype is niet nieuw. Innovatie is mooi maar belangrijk is dat we van het verleden leren en niet opnieuw dezelfde kapitale fouten maken.
Balans tussen bouwkundige schil en slimme installaties
De meest ideale situatie om monumenten te verduurzamen is als het gebouw geheel gerestaureerd moet worden. Tijdens het opstellen van het restauratieplan kan door de monumentendeskundige optimaal gekeken worden naar alle benodigde ingrepen en deze zodanig toepassen, dat ze onderling goed en evenwichtig samenwerken. De kosten van het verduurzamen zijn dan relatief laag en het behoud van de monumentale karakter is dan zeer hoog.
Praktijk van alle dag.
Helaas is het bovengenoemde voorbeeld niet de praktijk van alle dag. Vaak zijn gebouwen in loop der tijd verbouwd en geïsoleerd met de kennis en de middelen van toen. Maatregelen werken niet optimaal samen en verstoren elkaar zelfs, in bijvoorbeeld bouwfysische zin. Immers een ongeïsoleerde betonvloer gestort bij een verbouwing uit de jaren 80, wordt er nu niet even uitgebroken om deze alsnog aan de onderzijde te isoleren. Naast het vele werk, is het tevens kapitaalsvernietiging. In bovengenoemde situatie zal het gebouw op dit onderdeel altijd minder blijven presteren.
Voor iemand die zijn of haar monument wil verduurzamen dient dus zeer zorgvuldige afwegingen te maken tussen ingrepen in de bouwkundige schil of te onderzoeken of een besparing gerealiseerd kan worden door de slechte bouwkundige schil te compenseren met zuinige en slimme installaties.
Expertise aan tafel, met de juiste dosering.
Het antwoord op de vraag; ‘kan ik mijn monument tegen lage kosten verduurzamen’ is dus niet eenvoudig en eenduidig. Standaardoplossingen bestaan niet en kunnen zelfs leiden tot hoge herstelkosten op de lange termijn. Een integraal maatwerkpakket tussen bouwkundige schil, behoud monumentaal karakter en moderne duurzame maatregelen en slimme installaties verdient de voorkeur. Dit vraagt om een groep deskundigen die hun expertise vanuit deze vakdiciplines voor u bundelen bij uw vraagstuk. Een juiste dosering van deze ingrediënten bepaalt uiteindelijk de kwaliteit van de verduurzaming en het economische rendement.
Het eerste energie neutrale monument in Overijssel.
Kan een monument energie neutraal zijn? Ja dat kan zeker!
Een fraai voorbeeld van een energie neutraal monument heeft Eelco Ekker met zijn Bouw- en Monumentenadviesbureau gerealiseerd bij de restauratie van het rijksmonumentale tolhuis-boerderij in Witharen. Deze boerderij is volledig gerestaureerd en slimme duurzame oplossingen zijn integraal meegenomen in de planvorming. Mede door deze fraaie oplossingen is het monumentale tolhuis karakter overeind gebleven. Dit erf is niet enkel een topmonument in Overijssel, maar is tevens het eerste energie neutrale rijksmonumentale boerderij in Overijssel. Het project voldoet geheel aan de energie neutrale eisen gesteld in regeling Proeftuin Overijssel. Unieke prestatie!
Dit project bewijst dat een zorgvuldige inpassing van moderne duurzame materialen en oplossingen mogelijk is. Innovatie in de restauratietechniek! Een monumentendeskundige met als basisopleiding bouwkundig ingenieur, is op de hoogte van de bouwfysische principes en heeft het overzicht om u integraal te adviseren. Hij kan voor u het eerste loket zijn om samen op weg te gaan naar een duurzaam monument.