CONSERVATIE

Eens werd mij gevraagd om in een kerk te komen kijken naar de belichting van de glas-in-loodramen.  De vraag was of het reinigen een positief effect zouden hebben op de ramen die ‘s avonds door extra verlichting beter zichtbaar zouden zijn. Er zaten ramen in uit drie periode’s namelijk 1895, 1940 en 1965. Ik heb uit alle periodes een raam gereinigd en zoals verwacht was de opbrengst van het licht bij het raam uit 1895 het grootst. De ramen uit 1940 en 1965 waren ook vies maar konden gemakkelijk schoon gemaakt worden. Ook hier was een geringe lichtopbrengst te zien. Dit alles was zichtbaar bij daglicht dus de opbrengst bij het verlichten van binnenuit is niet getest en dus is dit onderzoek eigenlijk niet volledig. Uiteindelijk heeft men er niet voor gekozen om de glas-in-loodramen te laten reinigen.

Het reinigen van glas-in-loodramen is één van de beste manieren om deze ramen te behouden. In de vuillaagjes gaan namelijk stoffen, zoals zuren en zouten zitten, die het glas en het lood aantasten en condensvocht vasthouden. Denk aan put corrosie van het glas en erosie van het lood. Dit proces niet omkeerbaar.
Bovendien wordt door reiniging minstens een gradatie licht en kleur gewonnen.
Een bijkomend effect is dat je tijdens het reinigen ook zaken kunt tegenkomen die hersteld moeten worden, gebroken ruitjes, slecht lood en allerlei andere dingen die in de loop der tijden zijn ontstaan. Met andere woorden: conservatie voorkomt grotere restauraties.

RESTAURATIE

Kort geleden kwam er iemand met een oud glas in lood raam bij mij. Het raam was erg vies en het lood rammelde om de ruitjes. De vraag was of ik de soldeerpuntjes even weer wilde solderen want daar zaten breuken in en dan zat het tenminste weer vast.
In de eerste plaats is het niet mogelijk om oud lood opnieuw te solderen Bovendien was het lood zo dun dat solderen geen zin had. Als een glas-in-loodraam 80 tot 100 jaar oud is en het al die tijd blootgesteld is aan alle weersomstandiheden dan wordt door erosie het lood heel dun. Hierdoor buigt het loodnet gemakkelijk door en ontstaan er breuken in de laspunten en kunnen er breuken in het glas onstaan. Al deze elementen waren aan de orde bij het voornoemde raam en de enige mogelijkheid was om het hele loodnet te vervangen. Bij het reinigen van de ruitjes kwam ik nog een probleem tegen. Omdat men had nagelaten om de ramen geregeld schoon te maken waren stof en andere rommel er zo vast in gaan zitten dat het glas met welk middel dan ook niet meer schoon te krijgen was.

Met glas-in-loodramen uit een kerk is de procedure eigenlijk hetzelfde alleen met dit verschil dat alle handelingen beschreven moeten worden omdat het hier om ramen van een monument gaat.
De ramen van een kerk die ik voor restauratie binnen kreeg heb ik eerst gefotografeerd en gedocumenteerd. Alle stukken glas die gerestaureerd of nieuw gemaakt moesten worden heb ik volgens de restauratiecode vermeld op een papieren kopie van het te restaureren raam. Alle restauraties die voor monumenten worden uitgevoerd zijn aan strikte regels gebonden van de stichting ERM (Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg)

Vervolgens begon ik met het afhalen van het oude lood. Vroeger werd glas in lood gekit met stopverf maar tegenwoordig gebruiken we kit op lijnolie basis wat redelijk flexibel blijft. Het is werkelijk een hele toer om een mooi gebrandschilderd ruitje met ‘een prachtige kop’ zonder breuk uit het oude lood te krijgen want de stopverf is keihard geworden. Meermalen sta je met het zweet in je handen in de hoop dat het allemaal goed gaat. Natuurlijk weet je wat je doet maar een breuk in het glas wil je absoluut niet!
In ieder geval werd hier het loodnet vervangen en de ruitjes waar een breuk in zat werden kops verlijmd. Stukken glas waar grote gaten in zaten werden in zijn geheel vernieuwd en al dan niet voorzien van een nieuwe brandschildering. Bij een gebrandschilderd stuk glas waar iets van de schildering verloren is gegaan maak je gebruik van een koude retouche en fixeer je het daarna. Uiteraard heb ik vooraf meerdere proeven gedaaan om hetzelfde resultaat te krijgen. Het is namelijk altijd de bedoeling dat je zo weinig mogelijk nieuwe aanpassingen verwerkt in een restauratie, met respect naar de historische waarde van het kerkraam. Je hebt hier immers te maken met zeer bijzonder glas in lood!

Tenslotte maak je aan het eind van de restauratie een restauratierapport zoals wettelijk voorgeschreven met een foto van elk raam en daarbij vermeld wat er precies is gedaan aan elk raam. Dit om generaties na ons te laten weten wat er aan gedaan is. Dit restauratie rapport gaat in tweevoud naar de opdrachtgever en het atelier behoudt zelf ook een exemplaar.